Historia gier w Polsce

Poprzedni odcinek historii gier w Polsce zakończyłem informacją o książce. Od prezentacji kilku książek chciałbym z kolei zacząć ten tekst. Głównie dlatego, że właśnie książki i teksty w prasie w dużym stopniu ukształtowały „życie planszówkowe” w Polsce w latach 70-tych XX wieku.

Traktaty w Jałcie i Poczdamie ustaliły nowe granice Polski co w efekcie doprowadziło do masowych migracji ludności. Zadaniem propagandy było ukształtowanie przekonania, że te zmiany to w istocie powrót do historycznych granic sprzed tysiąca lat. Służyły do tego między innymi gry planszowe. Już w 1946 roku nakładem Spółdzielni Wydawniczej „Polskie Pismo i Książka” wydane zostały w Szczecinie dwie gry planszowe „Poznajemy ujście Odry” i „1000 lat walki o Pomorze Zachodnie”. A dwa lata później wydana została (nie wiem przez kogo) gra „Wisłą i Odrą do Bałtyku”.

Wiekopomnej pamięci Klementyna z Tańskich Hoffmanowa wydała w Wilnie około 1830 roku zabawę historyczną pt. „Assarmot”, która przez dwa pokolenia nieocenione polskim dzieciom oddawała usługi. Rzecz powyższa, od dawna już zupełnie wyczerpana, wyszła pod surową moskiewską cenzurą i z konieczności musiała pominąć najważniejsze i najpiękniejsze chwile naszych dziejów, dlatego też – zdaniem naszym – tylko w części odpowiadała swemu celowi [..]

W pierwszym odcinku Historii gier w Polsce cytowałem fragmenty poematu Kochanowskiego na temat szachów. To nie Jan z Czarnolasu był jednak tym, który pierwszy wpadł na pomysł uczynienia gry w szachy tematem literackiego dzieła. Wcześniej zrobił to włoski poeta i biskup Marco Girolamo Vida. Dlatego też Adam Mickiewicz, pisząc w 1819 roku poemat o warcabach, zwraca się z inwokacją do włoskiego autora, doceniając w drugim wierszu kunszt jego polskiego naśladowcy:

Jan Ponętowski, wychowanek Akademii Krakowskiej, w latach 1577-1587 opat w miejscowości Hradište na Morawach, był kolekcjonerem dzieł sztuki. Z jego kolekcji pochodzi „klocek introligatorski”, czyli połączenie kilku osobnych, samoistnych wydawniczo dzieł w ramach jednej oprawy. W tym przypadku dziełami są m.in. zbiór modlitw w języku niemieckim i 40 ilustracji z odbiciami drzeworytów Hansa Holbeina. Co ciekawe, wewnątrz tego zbioru znajdują się ukryte zaczepy, po odblokowaniu których ukazuje się coś takiego.

Skąd można czerpać wiedzę historyczną? Oczywiście ze źródeł materialnych i pisanych. Źródła materialne to elementy gier, odkrywane przez archeologów. Najstarszymi, jakie odnaleziono na terenie obecnej Polski są zapewne pionki z założonych przez Wikingów osad na terenie wyspy Wolin oraz w pobliżu Elbląga. A jakie mamy źródła pisane, w których można o grach przeczytać? To nie tylko kroniki i dzieła literackie z dawnych epok, ale także zbiory praw i kroniki sądowe.

Zapewne niewielu graczy wie, że w tym roku przypada okrągła rocznica – 300 lat od wydania pierwszej gry po polsku. Oczywiście dużo wcześniej w Polsce znane były szachy, warcaby, tryktrak, młynek czy forteca ale to są wszystko gry niezależne językowo, nie wymagające żadnych tekstów na planszy. A „Gra włoska ucieszna, gąską nazwana”, wydana w Krakowie w roku 1721 przez Oficynę Franciszka Cezarego, była pierwszą grą „lokalizowaną” tzn. miała na środku planszy instrukcję w języku polskim i polskie nazwy ważnych dla rozgrywki pól, takich jak studnia, więzienie czy gospoda.