Traktaty w Jałcie i Poczdamie ustaliły nowe granice Polski co w efekcie doprowadziło do masowych migracji ludności. Zadaniem propagandy było ukształtowanie przekonania, że te zmiany to w istocie powrót do historycznych granic sprzed tysiąca lat. Służyły do tego między innymi gry planszowe. Już w 1946 roku nakładem Spółdzielni Wydawniczej „Polskie Pismo i Książka” wydane zostały w Szczecinie dwie gry planszowe „Poznajemy ujście Odry” i „1000 lat walki o Pomorze Zachodnie”. A dwa lata później wydana została (nie wiem przez kogo) gra „Wisłą i Odrą do Bałtyku”.

Wiekopomnej pamięci Klementyna z Tańskich Hoffmanowa wydała w Wilnie około 1830 roku zabawę historyczną pt. „Assarmot”, która przez dwa pokolenia nieocenione polskim dzieciom oddawała usługi. Rzecz powyższa, od dawna już zupełnie wyczerpana, wyszła pod surową moskiewską cenzurą i z konieczności musiała pominąć najważniejsze i najpiękniejsze chwile naszych dziejów, dlatego też – zdaniem naszym – tylko w części odpowiadała swemu celowi [..]

W pierwszym odcinku Historii gier w Polsce cytowałem fragmenty poematu Kochanowskiego na temat szachów. To nie Jan z Czarnolasu był jednak tym, który pierwszy wpadł na pomysł uczynienia gry w szachy tematem literackiego dzieła. Wcześniej zrobił to włoski poeta i biskup Marco Girolamo Vida. Dlatego też Adam Mickiewicz, pisząc w 1819 roku poemat o warcabach, zwraca się z inwokacją do włoskiego autora, doceniając w drugim wierszu kunszt jego polskiego naśladowcy:

Jan Ponętowski, wychowanek Akademii Krakowskiej, w latach 1577-1587 opat w miejscowości Hradište na Morawach, był kolekcjonerem dzieł sztuki. Z jego kolekcji pochodzi „klocek introligatorski”, czyli połączenie kilku osobnych, samoistnych wydawniczo dzieł w ramach jednej oprawy. W tym przypadku dziełami są m.in. zbiór modlitw w języku niemieckim i 40 ilustracji z odbiciami drzeworytów Hansa Holbeina. Co ciekawe, wewnątrz tego zbioru znajdują się ukryte zaczepy, po odblokowaniu których ukazuje się coś takiego.

Skąd można czerpać wiedzę historyczną? Oczywiście ze źródeł materialnych i pisanych. Źródła materialne to elementy gier, odkrywane przez archeologów. Najstarszymi, jakie odnaleziono na terenie obecnej Polski są zapewne pionki z założonych przez Wikingów osad na terenie wyspy Wolin oraz w pobliżu Elbląga. A jakie mamy źródła pisane, w których można o grach przeczytać? To nie tylko kroniki i dzieła literackie z dawnych epok, ale także zbiory praw i kroniki sądowe.

Zapewne niewielu graczy wie, że w tym roku przypada okrągła rocznica – 300 lat od wydania pierwszej gry po polsku. Oczywiście dużo wcześniej w Polsce znane były szachy, warcaby, tryktrak, młynek czy forteca ale to są wszystko gry niezależne językowo, nie wymagające żadnych tekstów na planszy. A „Gra włoska ucieszna, gąską nazwana”, wydana w Krakowie w roku 1721 przez Oficynę Franciszka Cezarego, była pierwszą grą „lokalizowaną” tzn. miała na środku planszy instrukcję w języku polskim i polskie nazwy ważnych dla rozgrywki pól, takich jak studnia, więzienie czy gospoda.

Na pierwszy rzut oka Scrabble to gra humanistyczna, w której decydującą rolę odgrywa zasób słownictwa, a matematyka sprowadza się do prostych działań – sumowania punktów za litery i ewentualnie mnożenia, gdy układany wyraz przechodzi przez pole premii literowej lub słownej. W tym tekście postaram się wykazać, że do dokładniejszej analizy gry matematyka jest przydatna, a nawet niezbędna.

Wiele osób uważa, że szczęście jest przeciwieństwem umiejętności. Przy komentowaniu wydarzeń sportowych często zdarzają się dyskusje, czy np. nietypowo zdobyta bramka to efekt szczęścia czy umiejętności, choć zazwyczaj prawidłowym wnioskiem byłaby kombinacja obu tych czynników. Patrząc na grę jako całość można uznać, że szczęście i umiejętności są od siebie niezależne (mówiąc językiem matematyków: ortogonalne).

Źródła losowości Przyczyny losowości mogą być różne. Najbardziej oczywisty to istnienie losowych mechanizmów, które zmieniają pewne parametry gry w sposób nieprzewidywalny dla graczy. W grach planszowych są to najczęściej kostki i karty. Wiele gier, nie mających jawnie losowych elementów, może mieć losowość w fazie setupu, np. określenie, kto będzie zaczynał czy w jakiej kolejności gracze będą wykonywali ruchy. W turniejach dużą rolę może odgrywać losowanie przeciwników. A w pokerze rozgrywka bywa całkiem inna, gdy do stołu, przy którym siedzą sami eksperci, dołączy jeden początkujący gracz.

Niedawno na forum został założony kolejny wątek o losowości w grach. Postanowiłem przedstawić to zagadnienie, a właściwie problem nieco ogólniejszy, w sposób naukowy. Naukowy, ponieważ będą to fragmenty tekstu, opracowanego przez doktora matematyki, a jednocześnie znanego projektanta gier, Richarda Garfielda. Konkretnie jest to rozdział, zatytułowany „Indeterminacy”, z książki Characteristics of Games (współautorzy: George Skaff Elias i K. Robert Gutschera), będącej zapisem wykładów pod tym samym tytułem, prowadzonych przez autorów na Uniwersytecie stanu Washington w latach 2006-09. Ponieważ rozdział ma 30 stron, przedstawię go w kilku odcinkach.